Γιατί ο χώρος – το περιβάλλον αποκαλείται “τρίτος δάσκαλος”;
Πώς μπορεί να είναι “δάσκαλος”;
Ποιοι είναι οι υπόλοιποι;
Ας δούμε το θέμα λίγο πιο αναλυτικά…
Είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς το περιβάλλον ως κάτι περισσότερο από έναν άψυχο χώρο. Ωστόσο έχει αποδειχτεί ότι ένα σχεδιασμένο και οργανωμένο περιβάλλον (είτε εσωτερικός, είτε εξωτερικός χώρος) ενθαρρύνει την αλληλεπίδραση, την αυτονομία, την εξερεύνηση, την περιέργεια, την επικοινωνία και μπορεί να υποστηρίξει και να ενισχύσει όλους τους τομείς της ανάπτυξης και μάθησης των παιδιών, σε αντίθεση με ένα όχι καλά μελετημένο περιβάλλον. Το περιβάλλον διαμορφώνεται σε σχέση με τις μαθησιακές εμπειρίες των παιδιών και των ενηλίκων, σε διάλογο με την αρχιτεκτονική και την παιδαγωγική.
Ο Bronfenbrenner ανέπτυξε την έννοια της αμφίδρομης κατεύθυνσης, η οποία δηλώνει ότι το παιδί επηρεάζει το περιβάλλον και με τη σειρά του επηρεάζεται από αυτό.
Σημαντική είναι η έρευνα της Emily Balcetis, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, η οποία μελέτησε για το πώς το περιβάλλον διαμορφώνει τα κίνητρά μας και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλα όσα βλέπουμε συνδέονται στενά με αυτό που σκεφτόμαστε και αυτό που κάνουμε. Το περιβάλλον στο οποίο περνάμε τον χρόνο μας επηρεάζει τα κίνητρά μας και καθορίζει με το τι θέλουμε να ασχοληθούμε.
Σύμφωνα με τον ιδρυτή της Reggio Emilia approach, Loris Malaguzzi, υπάρχουν τρεις δάσκαλοι για το παιδί: οι ενήλικες (η οικογένεια και ο/η εκπαιδευτικός), το ίδιο το παιδί ως δάσκαλος του εαυτού τους και το περιβάλλον ως “τρίτος δάσκαλος”. Αποκαλεί το περιβάλλον τον τρίτο δάσκαλο, διότι ενισχύει την αυτοεκτίμηση του παιδιού και την κατανόηση των ικανοτήτων του.
“Για να λειτουργήσει το περιβάλλον ως παιδαγωγός για το παιδί, πρέπει να είναι ευέλικτο, πρέπει να υφίσταται συχνές τροποποιήσεις από τα παιδιά και τους ενήλικες, ώστε να παραμένει ενημερωμένο και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους για να είναι πρωταγωνιστές στην κατασκευή της γνώσης τους.” Loris Malaguzzi
Τα Ιταλικά Σχολεία του Reggio Emilia φημίζονται για τα εντυπωσιακά περιβάλλοντα που δημιουργούν οι εκπαιδευτικοί τους και μας προκαλούν να αναγνωρίσουμε τη διδακτική δύναμή τους. Στα σχολεία τους βλέπουμε ζωντανά παραδείγματα περιβαλλόντων που λειτουργούν ως πηγή έμπνευσης και ενθαρρύνουν τα παιδιά να βουτήξουν πιο βαθιά στα ενδιαφέροντά τους, να μάθουν μόνα τους καθώς ανακαλύπτουν και βγάζουν συμπεράσματα.
Ο Malaguzzi υποστηρίζει ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται πάντα ενήλικες για να τα καθοδηγήσουν και να τα βοηθήσουν, χρειάζονται όμως ένα χώρο για να απελευθερώσουν τις φιλοδοξίες τους και να ξεκλειδώσουν τις δυνατότητες. Με αυτό το σκεπτικό, οι τάξεις του Reggio Emilia είναι εξοπλισμένες με ποικίλες εγκαταστάσεις – εξοπλισμό και υλικά για την προώθηση της αυθόρμητης μάθησης, της ατομικής μελέτης και του ομαδικού έργου.
Κατά τη γνώμη μου, εάν θέλουμε να ενστερνιστούμε την ιδέα του περιβάλλοντος ως σημαντικού εκπαιδευτή, πρέπει να επεκτείνουμε τη σκέψη μας πέρα από την έννοια της διάταξης του χώρου, πρέπει να αναρωτηθούμε ποιες αξίες θέλουμε να επικοινωνήσουμε μέσα από το περιβάλλον μας και πώς θέλουμε τα παιδιά να βιώσουν τον χρόνο τους μέσα σε αυτό.
Περπατήστε στους χώρους: την αίθουσά σας, την τάξη σας ή το δωμάτιο του παιδιού σας… Τι «διδάσκει» αυτό το περιβάλλον σε όσους βρίσκονται μέσα σε αυτό; Πώς διαμορφώνει την ταυτότητα όσων περνούν ώρες εκεί μέσα;
Στην ιστοσελίδα και στα social media του for kids μπορείτε να βρείτε προϊόντα, υπηρεσίες και ιδέες που θα σας βοηθήσουν να μετατρέψετε το περιβάλλον των παιδιών σε ένα χώρο που θα λειτουργεί ως “τρίτος δάσκαλος”.
